Στις μέρες μας ο κλάδος της λογοθεραπείας ακούγεται όλο και πιο συχνά. Πλέον αρκετά παιδιά παρακολουθούν πρόγραμμα θεραπευτικής παρέμβασης λογοθεραπείας. Ο κυριότερος λόγος που οι γονείς επισκέπτονται ένα λογοθεραπευτή είναι επειδή το παιδί τους δεν αρθρώνει σωστά κάποια γράμματα κι ως εκ τούτου αρκετοί θεωρούν ότι η επιστήμη της λογοθεραπείας βοηθάει τα παιδιά να μιλήσουν καλύτερα ή «πιο καθαρά». Ωστόσο η λογοθεραπεία δεν πρεσβεύει μόνο την βελτίωση της ομιλίας ενός ατόμου αλλά κυρίως την βελτίωση της επικοινωνίας αυτού με σκοπό την αλληλεπίδραση του με το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο.
Τι εννοούμε όμως με τον όρο επικοινωνία;
Η επικοινωνία μπορεί να είναι μη λεκτική ή λεκτική. Με τον όρο μη λεκτική επικοινωνία εννοούμε την χρήση βλεμματικής επαφής (να κοιτάμε το συνομιλητή μας), την χρήση νοημάτων (οι κινήσεις των χεριών που ενδέχεται να κάνουμε κατά την επικοινωνία μας) ή ακόμα και την κατάλληλη στάση του σώματος μας ( ο τρόπος που στεκόμαστε απέναντι από τον συνομιλητή μας). Η λεκτική επικοινωνία περιγράφεται από το λόγο και την ομιλία.
Ας δούμε όμως λίγο αναλυτικότερα τους παράγοντες που συνθέτουν την λεκτική επικοινωνία. Ο λόγος μπορεί να είναι γραπτός ή προφορικός και διαχωρίζεται στον αντιληπτικό, δηλαδή αυτό που αντιλαμβανόμαστε και κατανοούμε, και στον εκφραστικό, ο τρόπος με τον οποίο εκφραζόμαστε. Ο αντιληπτικός λόγος περιγράφει την ικανότητα του ατόμου να κατανοεί το περιεχόμενο το λόγου του. Ο εκφραστικός λόγος αποτελείται από το λεξιλόγιο, τη μορφολογία και τη σύνταξη (δηλαδή τη γραμματική και συντακτική δομή του) ,τη σημασιολογία και τέλος την πραγματολογία (την αντιστοιχία του περιεχόμενου του λόγου με το επικοινωνιακό πλαίσιο που παρουσιάζεται) . Από την άλλη πλευρά η ομιλία είναι η γλωσσική ικανότητα ενός ατόμου να εκφράζει φθόγγους που συγκροτούν λέξεις και προτάσεις. Χαρακτηρίζεται από την φωνολογία, την άρθρωση, την ταχύτητα και την προσωδία. Με τον όρο προσωδία εννοούμε το ηχόχρωμα της φωνής μας , δηλαδή το ύφος και το τονισμό της ομιλίας μας ανάλογα με το περιεχόμενο του λόγου μας.
Ο ρόλος του λογοθεραπευτή λοιπόν δεν περιορίζεται μόνο στο τομέα της άρθρωσης των φωνημάτων. Για την ακρίβεια θα λέγαμε ότι η άρθρωση έπεται αρκετών τομέων που συνθέτουν την επικοινωνία. Αρχικά ο λογοθεραπευτής αξιολογεί εάν η ικανότητα κατανόησης του παιδιού είναι αντίστοιχη με το ηλικιακό του επίπεδο. Κατά πόσο δηλαδή ένα παιδί κατανοεί τόσο το περιεχόμενο του δικού του λόγου όσο και του συνομιλητή του. Στη συνέχεια βοηθάει μέσα από δραστηριότητες την ανάπτυξη του λεξιλογίου του και στην ορθή χρήση συντακτικών και γραμματικών δομών του λόγου. Έπειτα με σκοπό ο λόγος του παιδιού να είναι καταληπτός από το ίδιο και τους συνομιλητές του, ο λογοθεραπευτής διδάσκει στο παιδί το σωστό τρόπο άρθρωσης των φωνημάτων. Παράλληλα παρατηρεί τον ρυθμό ομιλίας του παιδιού (εάν είναι πολύ γρήγορος ή πολύ αργός ) και τον τονισμό αυτής (εάν ανταποκρίνεται με το περιεχόμενο του λόγου του) και ανάλογα τις ανάγκες κάθε παιδιού παρεμβαίνει. Τέλος για την βελτίωση της επικοινωνιακής ικανότητας του παιδιού, το καθοδηγεί στη χρήση βλεμματικής επαφής με το συνομιλητή του καθώς επίσης συνδράμει και στην ανάπτυξη της πραγματολογικής του ικανότητας , να αντιλαμβάνεται δηλαδή εάν ο λόγος του είναι ανάλογος με το χώρο, το χρόνο και την κοινωνική κατάσταση που παρουσιάζεται. Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφέρουμε ότι ο λογοθεραπευτής σε συνεργασία με τον παιδαγωγό ειδικής αγωγής παρεμβαίνει και στο γραπτό λόγο του παιδιού , ανάλογα με τις εξατομικευμένες ανάγκες που προκύπτουν, με σκοπό την βελτίωση της γραπτής έκφρασης του παιδιού αντίστοιχα με το ηλικιακό του επίπεδο.
Από τα παραπάνω συνάδει το συμπέρασμα ότι η επικοινωνία είναι ένα πολυπαραγοντικό σύστημα. Για να είναι ολοκληρωμένη και να καλύπτει τις ανάγκες κάθε ατόμου θα πρέπει όχι μόνο να έχουν κατακτηθεί όλα όσα αναφέραμε παραπάνω αλλά και να συνδυάζονται κατάλληλα. Με άλλα λόγια όταν ένα παιδί αρθρώνει σωστά τα γράμματα αλλά παρουσιάζει ελλείψεις στη μορφολογία και τη σύνταξη του λόγου τότε αυτός γίνεται δυσκατάληπτος και ως εκ τούτου δυσχεραίνει την επικοινωνία του πχ. «Αύριο μπάλα παίξαμε παιδιά». Αντίστοιχη αναλόγια παρουσιάζεται και σε αντίστροφη περίπτωση, όταν δηλαδή ένα παιδί διαθέτει άρτιο λόγο αλλά η άρθρωσή του δεν είναι αντίστοιχη της ηλικίας του πχ. «Αύιο σα παιτσουμε μπάλα με τα παιζά». Έτσι λοιπόν σκοπός της επιστήμης αυτής είναι η πρόληψη, η διάγνωση και η αποκατάσταση των διαταραχών του λόγου και της ομιλίας. Η λογοθεραπεία προσεγγίζει συνολικά την γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού για την βελτίωση της επικοινωνιακής του ικανότητας με γνώμονα πάντα τις ανάγκες του και τη χρονολογική του ηλικία.
Λογοθεραπευτής
