Στρες: Ο ρόλος του σε ογκολογικούς ασθενείς και η επίδρασή του στην υγεία των φροντιστών αυτών – Πώς επηρεάζει τις διατροφικές συνήθειες και τις διατροφικές επιλογές τους;

Η αρνητική διάσταση του στρες, όπως καταδεικνύεται από την βιβλιογραφία, πλήττει διάφορες ομάδες ατόμων με δυσμενείς συνέπειες για την ψυχοκοινωνική τους υγεία. Μέσα σε αυτές τις ομάδες ανήκουν τόσο οι ογκολογικοί ασθενείς όσο και οι φροντιστές αυτών, οι οποίοι υφίστανται έντονο ψυχολογικό στρες το οποίο αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για πληθώρα σωματικών και ψυχικών νοσημάτων, όπως παχυσαρκία, καρδιαγγειακά, αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη κ.ά.

Υπάρχουν αρκετοί ορισμοί που έχουν δοθεί για το στρες. Ο πιο αποδεκτός ορισμός για το stress αναφέρει πως αυτό είναι «Η λειτουργία μέσω της οποίας οι φυσιολογικοί μηχανισμοί του σώματος απαντούν στις αλλαγές και διατηρείται η ισορροπία ονομάζεται ομοιόσταση», ενώ ο πιο πρόσφατος ορισμός που έχει δοθεί είναι από τον καθηγητή κ. Γεώργιο Χρούσο ο οποίος τοποθετείται για το στρες ως «Η κατάσταση απειλής ή θεωρούμενης απειλής της ομοιόστασης, η οποία αποκαθίσταται μέσα από ένα σύνθετο πλέγμα συμπεριφορικών και φυσιολογικών αποκρίσεων προσαρμογής του οργανισμού.»

Το ίδιο το στρες δεν έχει αποδειχθεί σαφώς να έχει άμεση συσχέτιση με την εμφάνιση του καρκίνου όσο επιδρά στην υγεία μετά τη διάγνωση του στον ασθενή. Η συναισθηματική φόρτιση-καταπίεση, έντονες συγκινήσεις και η κακή ψυχολογική διάθεση παρατηρείται να είναι κάποια κοινά χαρακτηριστικά των ατόμων που έχουν εκδηλώσει όγκους κάτι που επιτείνει το ψυχολογικό στρες και μειώνει την ανοσολογική απάντηση του οργανισμού.

Φαίνεται λοιπόν πως παίζει ρόλο τόσο ο τύπος προσωπικότητας του ατόμου για την εκδήλωση καρκίνου όσο και η ψυχική φόρτιση που το άτομο βιώνει μετά τη διάγνωση.

Οι ερευνητές που ασχολούνται με αυτό το αντικείμενο και τη σχέση που μπορεί να έχει το στρες στην εκδήλωση του καρκίνου ή/και στην έκβαση της ασθένειας συμφωνούν πως πρέπει οι ογκολογικοί ασθενείς να προσεγγίζονται ολιστικά με παράλληλη έμφαση στη ψυχολογική και ψυχοφαρμακευτική παρέμβαση με στόχο τη βελτίωση όχι μόνο της ποιότητας ζωής τους αλλά και τη πρόγνωση της ασθένειας τους.

Οι φροντιστές των ογκολογικών ασθενών βιώνουν μεγάλη πίεση, τόσο από τις αυξημένες υποχρεώσεις τους απέναντι στη φροντίδα των ασθενών όσο και με τις καθημερινές απαιτήσεις της δικής τους ζωής (οικογένεια, κοινωνικό περιβάλλον κ.ά.) Όλη αυτή η επιβάρυνση που νιώθουν αυξάνει τα επίπεδα του στρες του οργανισμού τους με αποτέλεσμα να υπάρχουν σημαντικές μεταβολές στην υγεία τους αφού παρατηρούνται συχνά παραμέληση του εαυτού και των καθημερινών αναγκών τους (διατροφή, ύπνος, ατομική φροντίδα, ιατρικός έλεγχος κ.ά.)

Το αυξημένο και παρατεταμένο στρες προάγει την αύξηση της όρεξης και της πρόσληψης τροφής. Η βιολογικά αναμενόμενη αντίδραση στο στρες είναι θεωρητικά η υποφαγία, λόγω επιβράδυνσης της γαστρικής κένωσης και παραγωγής ανορεξιογόνων παραγόντων, καθώς προτεραιότητα του οργανισμού είναι η διαφυγή από τη στρεσογόνο κατάσταση και όχι η πρόσληψη τροφής. Εντούτοις, πολλά άτομα που υφίστανται υψηλό στρες καταφεύγουν στο φαγητό, καταναλώνοντας τροφές (κυρίως υδατάνθρακες και λίπη) με υψηλό θερμιδικό περιεχόμενο και έχοντας την αίσθηση ότι το φαγητό κατευνάζει την ένταση και τη δυσφορία τους (stress eating, comfort food), επιλογές τροφών που είναι φλεγμονώδεις για τον ίδιο τον οργανισμό.

Αυτό σε συνδυασμό με την έλλειψη καθημερινής ρουτίνας οδηγεί τα άτομα σε αλλαγή των διατροφικών συνηθειών καθώς και στην αλλαγή των διατροφικών επιλογών με αποτέλεσμα συνήθως την αύξηση του. Έτσι παρατηρείται ένας φαύλος κύκλος μεταξύ αύξησης βάρους και στρες καθώς από τη μία το ψυχολογικό στρες «επιτάσσει» την πρόσληψη θερμιδογόνων τροφών ενώ από την άλλη οι ίδιες αυτές οι τροφές αυξάνουν το στρες απαιτώντας από τον οργανισμό να καταβάλει μεγαλύτερη προσπάθεια για τον μεταβολισμό τους.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

1. Chrousos GP, Gold PW. The concepts of stress and stress system disorders: overview of physical and behavioral homeostasis. JAMA 2012, 267:1244–1252.
2. Ρηγάτος Γ.: Ψυχοκοινωνική Ογκολογία.Εκδόσεις Ascent, Αθήνα 2000
3. Andrey A. et al; Personality, Coping Style, and Constitutional Neuroimmunology. Journal of Immunotoxicology, 5:2 221 – 225 (2008)
4. Belle SH, et al. “Enhancing the Quality of Life of Dementia Caregivers from Different Ethnic or Racial Groups: A Randomized, Controlled Trial,” Annals of Internal Medicine (Nov. 2006): Vol. 145, No. 10, pp. 727–38
5. JK Kiecolt-Glaser et al, 2016.Depression, daily stressors and inflammatory responses to high-fat meals: when stress overrides healthier food choices. Molecular Psychiatry 1359-4184/16