Ο σχολικός εκφοβισμός (bullying) αναφέρεται στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομήλικων παιδιών με στόχο να προκληθεί πόνος ή αναστάτωση. Εμφανίζεται με τη μορφή του λεκτικού εκφοβισμού (κοροϊδία, διακρίσεις, σεξουαλικά σχόλια), του κοινωνικού εκφοβισμού (διάδοση φημών, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, απομόνωση από την ομάδα), του σωματικού εκφοβισμού (χτυπήματα, σπρωξίματα, κλωτσιές), του ηλεκτρονικού εκφοβισμού (εκβιασμός μέσω Διαδικτύου και ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσω μηνυμάτων στο κινητό τηλέφωνο), Farrington, (1993).
Τα παιδιά – θύματα (victims) βάση διεθνών και ελληνικών ερευνητικών δεδομένων, εμφανίζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, είναι ανασφαλή, αγχώδη και παρουσιάζουν αδυναμία επίλυσης προβλημάτων. Τα «Προκλητικά» θύματα: είναι αντιδραστικά, αδέξια, αυθόρμητα, συχνά υπερκινητικά με δυσκολία συγκέντρωσης. Τα παιδιά θύματα γίνονται εύκολος στόχος γιατί διαφέρουν σε κάτι από τα υπόλοιπα παιδιά (ομιλία, εθνότητα, θρήσκευμα, σωματική εμφάνιση παχυσαρκία, αναπηρία κ.α.).
Τα παιδιά – θύτες (bullies) παρουσιάζουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά: έντονη, εξωστρεφής προσωπικότητα, είναι χειριστικοί με έλλειψη ενσυναίσθησης και μειωμένη ικανότητα αυτοελέγχου. Φαίνεται να έχουν ναρκισσιστικά σχήματα προσωπικότητας, υψηλή αυτοπεποίθηση, με υπερβολικά θετική αυτοεικόνα που δε στηρίζεται στην πραγματικότητα και παρουσιάζουν αδυναμία τήρησης κανόνων και ορίων.
Υπάρχουν κάποιες ενδεικτικές συμπεριφορές που μπορεί να κάνουν έναν γονιό να σκεφτεί ότι το παιδί του μπορεί να είναι θύμα εκφοβισμού:
• Έλλειψη κινήτρων για μάθηση, μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης, δυσκολίες στη μνήμη και στη μάθηση
• Αποφεύγει να τραβάει την προσοχή με τη συμμετοχή του στη μαθησιακή διαδικασία ακόμα και με ερωτήσεις
• Χαμηλό προφίλ στην επικοινωνία, δε λέει τις σκέψεις του από φόβο χλευασμού
• Το παιδί αρνείται να πάει στο σχολείο, παραπονιέται ότι είναι άρρωστο όταν πρόκειται να γίνει σχολική εκδρομή
• Επιστρέφει στο σπίτι με μελανιές, χτυπήματα, «χάνει» το χαρτζιλίκι του
• Έχει κακή διάθεση, μελαγχολία, απομονώνεται από παλιούς του φίλους, πέφτει η σχολική του επίδοση
• Έχει αϋπνίες, αρχίζει να τραυλίζει, σταματά να τρώει
• Το παιδί γίνεται ανεξήγητα επιθετικό στο σπίτι, παράλογο, προκαλεί φασαρίες, επιτίθεται σε άλλα παιδιά ή αδέρφια
• Ακολουθεί ομάδα δημοφιλών-νταήδων και υπομένει την κοροϊδία από φόβο χειρότερης μορφής βίας
• Η κοροϊδία μειώνει την αυτοεκτίμησή του, ιδιαίτερα όταν αυτή σχετίζεται με τη διαφορετικότητά του (σωματική διάπλαση, εθνικότητα, κλπ)
Συνέπειες εκφοβισμού (μακροπρόθεσμες): θύτες
• Αδυναμία να αποδεχτούν τον εαυτό τους και να αντλήσουν δύναμη και αυτοεκτίμηση με θετικούς, δημιουργικούς τρόπους
• Δυσκολία διαπροσωπικών σχέσεων, διαχείρισης θυμού και συγκρούσεων
• Οι οπαδοί τους αποχωρούν σταδιακά, καθώς μεγαλώνουν και μένουν μόνοι, με άγχος και τάσεις κατάθλιψης
• Έχουν αυξημένο κίνδυνο νεανικής και ενήλικης εγκληματικότητας, χρήση ουσιών και αλκοόλ
• Αυξημένη πιθανότητα βίαιης συμπεριφοράς προς τα παιδιά και τη σύντροφο μέσα στην οικογένειά τους
Στους γονείς, θυτών ή θυμάτων, προτείνεται να:
• Παίρνουν στα σοβαρά αναφορές του παιδιού τους ή/και του σχολείου για θέματα βίας
• Αποφεύγουν να ρίξουν την ευθύνη για τον εκφοβισμό στα θύματα
• Αποφεύγουν να ενθαρρύνουν την αντίδραση στη βία με βία («χτύπα αν σε χτυπήσουν» ή «κορόϊδεψε αν σε κοροϊδέψουν»)
• Κρατάνε γραπτό αρχείο των αναφορών των παιδιών, να ενημερώνουν άμεσα το σχολείο και να ζητούν να εφαρμοστεί η πολιτική του σχολείου στο θέμα
• Ενθαρρύνουν το παιδί τους να ανακαλύψει τα ιδιαίτερα ταλέντα και ικανότητές του, ενισχύοντας έτσι την αυτοεκτίμησή του
• Ενθαρρύνουν το παιδί – θύμα να δημιουργήσει νέες φιλίες
• Διδάσκουν το παιδί – θύτη με το παράδειγμά του, ελέγχουν το θυμό τους, δεν επιβάλλουν σωματικές τιμωρίες
• Δείχνουν ότι νοιάζονται για τα προβλήματά των παιδιών και να προσπαθούν να βρουν λύσεις μαζί
• Για τα παιδιά-θύτες, διδάξετε στο παιδί σας τεχνικές χαλάρωσης και τρόπους επίλυσης συγκρούσεων, χωρίς βία
• Επαινείτε και ενισχύετε το παιδί σας κάθε φορά που επιδεικνύει συνεργατικές και φιλικές συμπεριφορές προς άλλα παιδιά
• Προσπαθήστε να του δώσετε πρωτοβουλίες και ευθύνες, να το εντάξετε σε δημιουργικές δραστηριότητες, όπως εθελοντισμό
Οι εκπαιδευτικοί και η διαχείριση της τάξης
Οι συμπεριφορές των εκπαιδευτικών στην τάξη μπορούν να παίξουν καθοριστικό ρόλο στην αποθάρρυνση της εκφοβιστικής συμπεριφοράς. Η στάση αυτή επιδιώκει τον έλεγχο μέσω σαφών ορίων και ειλικρινούς ενδιαφέροντος για τα προβλήματα των μαθητών. Οι εκπαιδευτικοί που το υιοθετούν, έχουν την ικανότητα να συνδεθούν προσωπικά με τους μαθητές τους και να φροντίσουν την τάξη τους ως ομάδα. Αφιερώνουν χρόνο για να μιλήσουν με τους μαθητές, αλλά και με άλλους εκπαιδευτικούς της τάξης για τα προβλήματα που προκύπτουν, θέματα διδασκαλίας ή συμπεριφοράς. Ανακινούν συχνά ανάλογες συζητήσεις στο συμβούλιο διδασκόντων. Ενημερώνονται για το διδακτικό τους αντικείμενο και για νέες μεθόδους διδασκαλίας, έχουν πάθος για τη διδασκαλία. Αντιλαμβάνονται ότι η επένδυση του χρόνου, ιδιαίτερα στην αρχή της χρονιάς, σε ένα υγιές κοινωνικό κλίμα στην τάξη, θα βοηθήσει και τη μαθησιακή διαδικασία και ότι δεν αποτελεί «χάσιμο χρόνου». Ενδιαφέρονται για τα θέματα βίας, υποστηρίζουν ενεργά τα θύματα, θέτουν σαφή όρια στους θύτες με σεβασμό απέναντί τους και κινούν τις διαδικασίες στο σχολείο, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα. Είναι η μόνη συμπεριφορά, από την πλευρά των εκπαιδευτικών, που μπορεί να συντελέσει στην άμβλυνση του φαινομένου του εκφοβισμού. Τα παιδιά μας έχουν δικαίωμα να ζουν και να μαθαίνουν σε ένα ασφαλές και ειρηνικό σχολείο.
Ψυχολόγος
