Διαταραχή Ελλειματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ), ή Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD), ονομάζεται μια νευροβιολογική διαταραχή της παιδικής ηλικίας (συνήθως ακολουθεί και την ενηλικίωση του ατόμου), η οποία φαίνεται να εμφανίζεται σε μεγαλύτερο ποσοστό στα αγόρια (70% αγόρια – 30% κορίτσια). Στη παρούσα διαταραχή τα παιδιά και οι ενήλικες αντιμετωπίζουν σοβαρές συμπεριφορικές και γνωστικές δυσκολίες σε σημαντικούς τομείς της ζωής τους, όπως στις διαπροσωπικές σχέσεις, στο σχολείο, στην εργασία και στην οικογένεια, εξαιτίας υπερβολικής κινητικής δραστηριότητας και προβλημάτων στον έλεγχο της προσοχής και των παρορμήσεων. Πρόκειται για χρόνια διαταραχή: 30% ~ 70% των παιδιών με ΔΕΠΥ συνεχίζουν να παρουσιάζουν δυσκολίες και ως ενήλικες με πιο ήπια συμπτώματα στο μέγιστο βαθμό.
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ δυσκολεύονται να ανταποκριθούν σε καταστάσεις στις οποίες τα περισσότερα συνομήλικα παιδιά τα καταφέρνουν πολύ εύκολα. Διαφέρουν από τα περισσότερα παιδιά του ίδιου αναπτυξιακού επιπέδου ως προς την ικανότητα
α) να εστιάσουν την προσοχή τους,
β) να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους και σε μερικές περιπτώσεις και
γ) να ελέγξουν την κινητικότητά τους. Αυτό που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ παρουσιάζουν φυσιολογικό δείκτη νοημοσύνης.
Αιτιολογία
Η ΔΕΠΥ οφείλεται σε νευρολογική δυσλειτουργία και είναι κατά βάση κληρονομική. Τα χαρακτηριστικά προβλήματα οφείλονται σε χαμηλά επίπεδα δραστηριότητας των νευροδιαβιβαστών στο μετωπιαίο λοβό του εγκεφάλου, που ελέγχει τις παρορμήσεις και ρυθμίζει τον τρόπο με τον οποίο κατευθύνουμε την προσοχή μας. Δεν είναι πρόβλημα κινήτρου: πρόκειται για ακούσιες αλλαγές της προσοχής, ακούσια εκδήλωση των παρορμήσεων και ακούσια κινητική δραστηριότητα. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι τα παιδιά με ΔΕΠΥ δεν έχουν κίνητρο να προσέξουν επειδή υπολειτουργεί το νευρολογικό σύστημα που διεγείρει και εστιάζει την προσοχή. Οι αιτίες της δυσλειτουργίας αυτής κληρονομούνται στο 70% των περιπτώσεων, ενώ στο 20% έως 30% οφείλονται σε περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως νόσος του εγκεφάλου (εγκεφαλίτιδα), εγκεφαλική βλάβη από τραύμα, έκθεση σε τοξικές ουσίες (αλκοόλ, κάπνισμα, μόλυβδος).
Πώς και πότε εμφανίζεται η διαταραχή;
Μερικά συμπτώματα εμφανίζονται πριν από την ηλικία των 7 χρόνων. Το παιδί δεν είναι συνήθως στη θέση του, δεν κάνει ότι κάνουν τα άλλα παιδιά, δεν ακολουθεί τις οδηγίες και τους κανόνες, μιλά χωρίς να είναι η σειρά του ή φωνάζει όταν δεν επιτρέπεται. Είναι επιθετικό προς τους συμμαθητές ή τους ενοχλεί, έχει φτωχή συγκέντρωση προσοχής, διασπάται εύκολα, μιλά ή παρεμβαίνει στην εργασία τους, είναι αφηρημένο, χάνει ή ξεχνά τα πράγματά του και το υλικό, παραδίδει τελευταίο τις εργασίες του ημιτελείς ή δεν τις παραδίδει καθόλου.
Στις μισές περιπτώσεις περίπου ή έναρξη της διαταραχής τοποθετείται πριν από την ηλικία των 4 χρονών. Συχνά όμως η διάγνωση διαταραχής, γίνεται με την είσοδο του παιδιού στο σχολείο.
Τα Παιδιά με ΔΕΠΥ στην Τάξη
Οι γνωστικές/νοητικές δεξιότητες είναι, συνήθως, αντίστοιχες του μέσου όρου προς υψηλές, αλλά η απόδοση παρουσιάζει διακυμάνσεις. Συχνά η απόδοση είναι χαμηλότερη από το αναμενόμενο, σε σύγκριση με το επίπεδο των γνωστικών ικανοτήτων του παιδιού. Το παιδί συχνά δείχνει αφηρημένο, ότι τεμπελιάζει ή ότι δεν έχει κίνητρο. Δίνει την εντύπωση ότι σπαταλά τις ικανότητες του στο να διασπά και να αντιτίθεται στους άλλους: δεν κάθεται στη θέση του, ενοχλεί τους συμμαθητές, δεν ολοκληρώνει τα καθήκοντά του.
Α . Δυσκολίες Προσοχής:
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ διαφέρουν από τους συμμαθητές ως προς την ικανότητα διατήρησης της προσοχής σε καθήκοντα μάθησης και στο παιχνίδι. Διασπώνται πιο εύκολα. Δυσκολεύονται σε μεγάλο βαθμό να αρχίσουν και να ολοκληρώσουν τη σχολική εργασία ή άλλες δραστηριότητες. Είναι πιο απρόσεχτα από τους συμμαθητές, αγνοούν οδηγίες ή δυσκολεύονται να τις ακολουθήσουν. Δείχνουν να είναι υπερβολικά ανοργάνωτα, ξεχνούν πολύ εύκολα σε σχέση με την ηλικία.
Β. Υπερδραστηριότητα:
Παρουσιάζουν υπερβολική νευρικότητα και κινητικότητα που δεν επιτρέπεται, στην τάξη ή σε καταστάσεις που απαιτούν συμμόρφωση. Είναι συνεχώς σε κίνηση, ‘υπ’ ατμόν’, σε υπερβολικό βαθμό σε σύγκριση με τους συνομηλίκους. Κάνουν συνεχώς θόρυβο και μιλούν πολύ, σε σύγκριση με τους συνομηλίκους.
Γ. Παρορμητικότητα:
Διακόπτουν συνεχώς τους άλλους και δυσκολεύονται να περιμένουν τη σειρά τους στο παιχνίδι ή σε ερωτήσεις μέσα στην τάξη.
Σε όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, πρέπει να προσθέσουμε το γεγονός ότι τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ είναι συχνά έξυπνα, αξιαγάπητα και εκδηλωτικά. Έχουν πολλές δυνατότητες και θέλουν πραγματικά να είναι ήρεμα και υπάκουα. Απλά δεν μπορούν να το πετύχουν αυτό γιατί δεν μπορούν να ελέγξουν τον εαυτό τους.
Oι δάσκαλοι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο, οι οποίοι είναι αυτοί που κυρίως υποψιάζονται πρώτοι την ΔΕΠΥ διότι καθώς έρχονται σε επαφή με πολλά παιδιά γνωρίζουν πολύ καλά πως πρέπει να ανταποκρίνεται ένα παιδί στην τάξη, σε καταστάσεις που απαιτούν αυτοσυγκέντρωση και αυτοέλεγχο. Συνεπώς, μόλις παρατηρηθεί μία συμπεριφορά εκτός της συνηθισμένης θα πρέπει να ενημερώνουν τους γονείς για τις υποψίες τους. Οι γονείς τότε οφείλουν να επισκεφθούν κάποιον ειδικό ψυχίατρο ή παιδίατρο ούτως ώστε να επιβεβαιώσει ή όχι την ΔΕΠΥ ή να διαγνώσει αν συμβαίνει και κάτι άλλο.
Η διερεύνηση των αιτιών και των μορφών της δυσλειτουργίας στην ανάπτυξη του παιδιού και του εφήβου πραγματοποιείται από μια διαδικασία μέσα από τη στελέχωση μιας διεπιστημονική ομάδας, η οποία απαρτίζεται από διάφορες ειδικότητες (παιδοψυχίατρος, ψυχολόγος, λογοθεραπευτής, εργοθεραπευτής, ειδικός παιδαγωγός και οποιαδήποτε άλλη ιατρική ειδικότητα όπου αυτό κριθεί απαραίτητο). Αυτή η διεπιστημονική ομάδα αναλαμβάνει να «σχεδιάσει» ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης, το οποίο να ανταποκρίνεται στις ιδιαιτερότητες κάθε παιδιού αλλά και να διαμορφώσει το κατάλληλο θεραπευτικό πλαίσιο για παιδιά με ΔΕΠ-Υ.
Για να επιβεβαιωθεί μια διάγνωση ΔΕΠΥ οι συμπεριφορές παιδιού ή ενήλικα θα πρέπει να:
• Παρουσιάζονται σε περισσότερα από ένα πλαίσια, όπως το σπίτι, το σχολείο και σε άλλες κοινωνικές καταστάσεις.
• Να παρουσιάζονται ως πιο σοβαρές σε σχέση με παιδιά της ηλικίας του.
• Να εμφανίζονται για πρώτη φορά πριν από την συμπλήρωση των 7 χρόνων του παιδιού. (Αν και μπορεί να μην είχαν αναγνωριστεί αυτές οι συμπεριφορές ως συμπτώματα της ΔΕΠΥ από τότε.)
• Να επιμένουν για περισσότερο από έξι μήνες.
• Να παρεμποδίζουν τη λειτουργικότητα του παιδιού στο σχολείο, το σπίτι, και/ή σε άλλες κοινωνικές περιστάσεις
Θεραπεία
Όσο πιο νωρίς διαγνωστεί η διαταραχή τόσο πιο άμεση θα είναι η αντιμετώπιση και καλύτερη η μελλοντική πορεία του παιδιού. Παρότι η χρήση φαρμάκων αποφεύγεται, ωστόσο σε περιπτώσεις υπερκινητικών παιδιών, που η συμπεριφορά τους είναι εξαιρετικά ενοχλητική ή και επικίνδυνη, συστήνεται φαρμακευτική αγωγή. Η ειδική παιδαγωγική βοηθάει και η θεραπεία συμπεριφοράς είναι αναγκαία, προκειμένου να αντιμετωπιστούν αφενός η ψυχολογική επιβάρυνση του παιδιού, αφετέρου τα προβλήματα στον γνωστικό τομέα. Τέλος, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι κάθε περίπτωση απαιτεί διαφορετικό τρόπο θεραπείας.
Λογοθεραπευτής
