Η συχνότητα των καρδιαγγειακών νοσημάτων διαφέρει μεταξύ γυναικών και ανδρών. Τα αίτια αυτής της διαφοράς είναι πολλά:
Πολλές παθολογικές καταστάσεις αφορούν μόνο τις γυναίκες (πρώϊμη εμμηνόπαυση, σακχαρώδης διαβήτης ή/και αρτηριακή υπέρταση της κύησης, πολυκυστικές ωοθήκες, κ.α.).
Επίσης, άλλα νοσήματα είναι πιο συχνά στις γυναίκες, συγκριτικά με τους άνδρες (ημικρανία, φαινόμενο Raynaud, αγγειΐτιδες, σπασμός των στεφανιαίων αγγείων, κ.α.).
Ακόμα, οι εμμηνοπαυσιακές γυναίκες εμφανίζουν συχνότερα, συγκριτικά με τους άνδρες, τους κλασικούς παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα (δυσλιπιδαιμία, αρτηριακή υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης, καθιστική ζωή, κ.α.).
Επιπλέον, οι γυναίκες που θα εμφανίσουν καρδιαγγειακά νοσήματα είναι μεγαλύτερες σε ηλικία και γι’ αυτό παρουσιάζουν επιπρόσθετες οργανικές διαταραχές όπως οστεοπόρωση, συγκριτικά με τους άνδρες ίδιας ηλικίας.
Αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι γυναίκες παρουσιάζουν άλλους παράγοντες, που συμβάλλουν στη βαρύτητα και έκβαση των νοσημάτων αυτών. Ο κυριότερος παράγοντας που διαφοροποιεί τις γυναίκες από τους άνδρες, είναι τα οιστρογόνα. Τα οιστρογόνα έχουν ποικίλη δράση σε διάφορα όργανα του ανθρώπινου και κυρίως του γυναικείου σώματος. Τα επίπεδά τους στη διάρκεια της ζωής της γυναίκας μεταβάλλονται και επηρεάζουν πολλά συστήματα.
Ένα από τα βασικά συστήματα που υφίσταται μεγάλες αλλαγές από τη δράση των οιστρογόνων είναι το καρδιαγγειακό σύστημα. Η επίδραση των οιστρογόνων στο καρδιαγγειακό σύστημα μπορεί να είναι άμεση στο αγγείο ή να εμφανίζεται μέσω των μεταβολών των παραγόντων κινδύνου, όπως της αρτηριακής πίεσης, του σωματικού βάρους, της αντίστασης στη δράση της ινσουλίνης(σχετίζεται με την εμφάνιση του σακχαρώδους διαβήτη), των επιπέδων λιπιδίων του αίματος και των αιματολογικών παραγόντων.
Η εμμηνόπαυση και η ηλικία είναι δύο από τις βασικές καταστάσεις των γυναικών που οδηγούν στις ανεπιθύμητες μεταβολές των παραγόντων κινδύνου που αναφέρθηκαν παραπάνω.
Τα καρδιαγγειακά νοσήματα, παρά τις σημαντικές παρεμβάσεις που έχουν γίνει στην πρωτογενή και τη δευτερογενή πρόληψή τους, παραμένουν η πρώτη αιτία θανάτου στο δυτικό κόσμο τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες. Ειδικά στις γυναίκες, οι θάνατοι από καρδιαγγειακά νοσήματα είναι πιο συχνοί ακόμα και από τον καρκίνο του μαστού σε όλες τις ηλικίες.
Επιπλέον, όταν στις γυναίκες εμφανιστούν τα καρδιαγγειακά νοσήματα, η πρόγνωση είναι δυσμενέστερη, συγκριτικά με τους άνδρες. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας ανακοίνωσε ότι οι οφειλόμενοι στο έμφραγμα του μυοκαρδίου ή στο αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο θάνατοι στις γυναίκες συσχετίζονταν με την ηλικία τους.
Η επίπτωση του εμφράγματος του μυοκαρδίου στις γυναίκες με φυσιολογικά επίπεδα οιστρογόνων είναι πολύ μικρή (1-7 περιστατικά ανά 100.000 γυναίκες) και, συγκριτικά με τους άνδρες, είναι 3-5 φορές μικρότερη.
Ωστόσο, η ευνοϊκή αυτή συσχέτιση χάνεται στις γυναίκες ηλικίας άνω των 65 ετών. Τα αποτελέσματα των μελετών, σχετικά με την ορμονική κατάσταση των γυναικών και την εμφάνιση των καρδιαγγειακών επεισοδίων, οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι τα οιστρογόνα έχουν προστατευτική δράση κατά της αθηρογένεσης, δηλαδή στο σχηματισμό της αθηρωματικής πλάκας στα αγγεία και κατ’ επέκταση στις κλινικές εκδηλώσεις της αθηρογένεσης, όπως τα καρδιαγγειακά νοσήματα.
Οι αιτίες που οδηγούν τις νέες γυναίκες στη στεφανιαία νόσο είναι οι αγγειΐτιδες, τα αυτοάνοσα νοσήματα, οι λοιμώξεις, η υπερπηκτική κατάσταση και η χρήση αντισυλληπτικών χαπιών ή παραισθησιογόνων ουσιών. Άλλες αιτίες είναι οι συγγενείς ανωμαλίες των στεφανιαίων αρτηριών, η μυοκαρδιακή γέφυρα, το έμφραγμα του μυοκαρδίου μετά από εμβολή, ο διαχωρισμός των στεφανιαίων αρτηριών.
Σε αυτές μπορούν να προστεθούν η οικογενής υπερχοληστερολαιμία (η κληρονομική δηλαδή εμφάνιση υψηλής χοληστερόλης), η αρτηριακή υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης, η παχυσαρκία και το κάπνισμα.
Τι συμβαίνει μετά την εμμηνόπαυση;
Η καρδιακή λειτουργία τείνει να φθίνει μετά την εμμηνόπαυση. Οι γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση έχουν υψηλότερα επίπεδα ολικής χοληστερόλης, LDL (κακής) χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων στο πλάσμα, συγκριτικά με τους άνδρες της ίδιας ηλικίας και τις προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες. Έχουν επίσης την τάση να συσσωρεύουν σπλαχνικό λίπος.
Η ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης στις εμμηνοπαυσιακές γυναίκες επιφέρει μείωση των αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων κατά 40%.
Οι γυναίκες με χαμηλότερα επίπεδα οιστρογόνων ή με αυξημένα επίπεδα ανδρογόνων στο πλάσμα έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν σακχαρώδη διαβήτη.
Βοηθά η ορμονική θεραπεία υποκατάστασης;
H ορμονική θεραπεία υποκατάστασης (δηλαδή χορήγηση οιστρογόνων) δεν πρέπει να χορηγείται για την πρωτογενή και τη δευτερογενή πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων γιατί αυξάνει τον κίνδυνο αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων-θρομβοεμβολικών επεισοδίων και την εμφάνιση του διηθητικού καρκίνου μαστού.
Αντίθετα η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης βελτιώνει τα αγγειοκινητικά συμπτώματα της εμμηνόπαυσης (εξάψεις) και μειώνει τα κατάγματα και τον καρκίνο του εντέρου.
Θεραπεία για την πρωτογενή και τη δευτερογενή πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων στις γυναίκες:
Η υγιεινή δίαιτα επηρεάζει ευνοϊκά την έκβαση των καρδιαγγειακών νοσημάτων. Οι στερόλες ασκούν ευνοϊκή επίδραση στη λιπιδαιμική εικόνα του ασθενή.
Η συστηματική άσκηση συσχετίζεται με αυξημένα επίπεδα των ορμονών στο αίμα. Η αυξημένη φυσική δραστηριότητα μειώνει τα καρδιαγγειακά επεισόδια.
Η μείωση του σωματικού βάρους σε υπέρβαρες ή παχύσαρκες γυναίκες σχετίζεται με βελτίωση των μεταβολικών παραγόντων κινδύνου και οδηγεί στη μείωση της εμφάνισης του μεταβολικού συνδρόμου.
Η χορήγηση των υπολιπιδαιμικών φαρμάκων στις περιπτώσεις δυσλιπιδαιμίας στις γυναίκες έχει ευεγερτικό αποτέλεσμα, παρόμοιο με εκείνο των ανδρών.
Επίσης συνιστάται η αντιμετώπιση του σακχαρώδους διαβήτη και της αρτηριακής υπέρτασης.
Εγκυμοσύνη και καρδιαγγειακές παθήσεις
Η εμφάνιση καρδιακών επιπλοκών στη διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι πολύ σημαντική γιατί μπορεί να έχει πολύ βλαβερές συνέπειες τόσο για τη μητέρα όσο και για το έμβρυο. Σημαντικότερες από αυτές τις επιπλοκές είναι η επιδείνωση προϋπαρχουσών βαλβιδοπαθειών (κυρίως στένωση αορτικής και ανεπάρκεια ή στένωση της μιτροειδούς βαλβίδας), η πνευμονική υπέρταση, η περιγεννητική μυοκαρδιοπάθεια και ο αορτικός,στεφανιαίος ή καρωτιδικός διαχωρισμός.
Η αύξηση της ηλικίας της μητέρας που παρατηρείται συχνότατα στις μέρες μας, μαζί με την ύπαρξη αρτηριακής υπέρτασης, στεφανιαίας νόσου αλλά και το κάπνισμα, αυξάνουν τις πιθανότητες επιπλοκών στην διάρκεια της κύησης.
Ας παραθέσουμε παρακάτω μερικές απλές απαντήσεις σε συνηθισμένα ερωτήματα που αφορούν την εγκυμοσύνη και απασχολούν μεγάλο ποσοστό των εγκύων μητέρων.
– Υπάρχουν φυσιολογικές αλλαγές/μεταβολές της καρδιάς και των αγγείων στην εγκυμοσύνη;
Ναι, υπάρχουν! Μια φυσιολογική καρδιά προσαρμόζεται στις αυξημένες απαιτήσεις της εγκυμοσύνης (υπάρχουν δύο οργανισμοί που εξυπηρετεί!) αυξάνοντας τη λειτουργικότητά της, την ποσότητα αίματος που στέλνει στα όργανα του σώματος και τη συχνότητά της. Η αρτηριακή πίεση μειώνεται ελαφρά (κυρίως η «μικρή» πίεση). Είναι συχνά φυσιολογική η ακρόαση ενός καρδιακού φυσήματος(από την πνευμονική βαλβίδα).
– Υπάρχουν συμπτώματα που θεωρούνται «φυσιολογικά»;
Βεβαίως. Μια ελαφρά δύσπνοια, κυρίως στην έντονη άσκηση είναι δικαιολογημένη. Μπορεί να παρατηρηθεί υπνηλία και εύκολη κόπωση. Επίσης συχνά συμβαίνουν ταχυκαρδίες που μπορεί να είναι όμως αθώες. Μπορεί να παρατηρηθούν οιδήματα στα πόδια χωρίς να συνυπάρχει κάποια παθολογική κατάσταση από το καρδιαγγειακό σύστημα.
– Ποια συμπτώματα/ευρήματα θα πρέπει να ανησυχήσουν τη μητέρα;
Σοβαρά συμπτώματα όπως σοβαρή και επιδεινούμενη δύσπνοια, νυχτερινή δύσπνοια, αιμόπτυση, πόνος στο στήθος ή λιποθυμικά επεισόδια (ιδίως στην άσκηση) δεν θα πρέπει να ξεφύγουν της προσοχής.
– Τι είναι και πόσο επικίνδυνη είναι η υπέρταση της κύησης;
Είπαμε ότι φυσιολογικά η αρτηριακή πίεση ελαττώνεται στη διάρκεια της κύησης, ιδίως στο 2ο τρίμηνο αυτής. Κάθε πίεση πάνω από 140/90mm Hg είναι αρτηριακή υπέρταση. Αν η υπέρταση συνοδεύεται και από απώλεια πρωτεΐνης (λευκώματος) στα ούρα και οιδήματα, τότε μιλάμε για προεκλαμψία η οποία αν έχει και επιληπτικούς σπασμούς λέγεται εκλαμψία και είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη.
– Πρέπει να παίρνει μια γυναίκα με υπέρταση φάρμακα κατά την εγκυμοσύνη;
Οι περισσότερες μητέρες με αρτηριακή υπέρταση που υπήρχε πριν την εγκυμοσύνη θα αναγκαστούν να σταματήσουν τα αντιυπερτασικά τους φάρμακα λόγω πτώσης της πίεσής τους. Αν παρουσιαστεί υπέρταση στην κύηση, πρέπει να εξεταστεί η πιθανότητα έναρξης θεραπείας.
– Η παροδική υπέρταση της κύησης συνδέεται με μελλοντική εμφάνιση υπέρτασης;
Η εμφάνιση υπέρτασης που είναι παροδική (εμφανίζεται μετά την 20η εβδομάδα και υποχωρεί μετά την 42η ημέρα από τον τοκετό), αποτελεί προδιαθεσικό παράγοντα για την ανάπτυξη υπέρτασης μελλοντικά στη μητέρα.
– Υπάρχουν παθήσεις που προκαλούνται ή επιδεινώνονται από την εγκυμοσύνη;
Η εγκυμοσύνη αποτελεί προδιαθεσικό παράγοντα για θρομβώσεις του αίματος (ιδίως φλεβικές) και για αναιμία, η οποία συνήθως οφείλεται σε αραίωση του αίματος λόγω αύξησης του όγκου των υγρών. Σοβαρές παθήσεις των καρδιακών βαλβίδων, κυρίως η στένωση της μιτροειδούς και της αορτικής βαλβίδας, μπορεί να επιδεινωθούν σημαντικά στην εγκυμοσύνη.
– Υπάρχουν καρδιακές παθήσεις στις οποίες η εγκυμοσύνη αντενδείκνυται ή πρέπει να διακοπεί;
Ναι. Σε μια σειρά από πολύ σοβαρές καρδιοπάθειες όπως πνευμονική υπέρταση, σοβαρή καρδιακή ανεπάρκεια, προηγούμενη περιγεννητική καρδιομυοπάθεια με απότοκο καρδιακή ανεπάρκεια, σοβαρή στένωση της μιτροειδούς βαλβίδας, σοβαρή συμπτωματική στένωση της αορτικής βαλβίδας, στένωση της αορτής καθώς και σοβαρά ανευρύσματα της αορτής, η κύηση αντενδείκνυται πλήρως.
Καρδιολόγος
